Main information
Gender / Year of Submittee
Karl (1945)
Dating
Day sent: 04.12.2020
Object-related numbers
"Museumnumber b": 2020-3-26
Place
Núverandi sveitarfélag: Akureyrarbær, Akureyrarbær
Questions / Answers
Gerði fjölskylda þín laufabrauð á æskuárum þínum? Ef svo er, hverjir á heimilinu tóku þátt? Komu aðrir að laufabrauðsgerðinni en heimilisfólkið? Hverjir, ef svo er?
Það var gert. Allir tóku þátt í að skera. Engir aðrir tóku þátt.
Fór laufabrauðsgerð sem þú tókst þátt í eingöngu fram á heimili þínu eða á fleiri stöðum? Hvaða stöðum?
Eingöngu á æskuheimilinu á þeim tíma en síðar höfum við systkinin gert laufabrauð saman á heimili systur minnar á Akureyri.
Hvar og hvernig kynntust foreldrar þínir þessari hefð? Nefndu einnig sveitarfélag og hvort það var í þéttbýli eða til sveita.
Faðir minn ólst upp í Eyjafirði og hefur líklega alist upp við laufabrauðsgerð. Móðir mín er úr Bolungarvík og kynntist ekki laufabrauðsgerðinni fyrr en hún kom á heimili föður míns í Hörgárdal.
Var laufabrauðið sem þú þekktir í æsku svipað því sem kallað er laufabrauð í dag? Ef ekki, gætir þú lýst brauðinu sem kallað var laufabrauð í þínu ungdæmi?
Það var samskonar laufabrauð og það sem enn tíðkast. Deigið var svipað því sem nú er hægt að fá keypt í bakaríum á Akureyri.
Býrð þú til laufabrauð í dag? Gerir þú það með fleiri en einum hópi, ef svo er? Hvaða hópum?
ÉG geri það, reyndar ekki í ár vegna Covid19. Ég geri annars laufabrauð með systur minni eins og síðustu 35 árin eða svo.
Kemur þú að gerð laufabrauðs á hverju ári eða hefur þú hugsanlega tekið pásu um lengri eða skemmri tíma? Hvers vegna?
Geri laufabrauð á hverju ári.
Er sérstakur dagur og tími tekinn frá fyrir laufabrauðið? Hvernig er hann valinn? Er gert laufabrauð á öðrum tímum árs en fyrir jólin? Ef svo er, hvenær og við hvaða tækifæri?
Dagurinn er valinn þannig að hann henti sem flestum úr stórfjölskyldunni. Alltaf í desember en ekki á neinum ákveðnum degi.
Hvaða hugmyndir hefur þú um útbreiðslu laufabrauðs í dag? Finnst þér að hún hafi farið vaxandi eða minnkandi á síðustu 20-30 árum eða stendur hún kannski í stað?
Geri mér ekki grein fyrir því en mér skilst að hefðin sé frekar að breiðast út en hitt.
Hvaða áhrif hefur COVID-19 á laufabrauðsgerð þína? Koma vídeó-símtöl á netinu, eins og t.d. á Facebook, hugsanlega við sögu? Getur þú sagt frá þessu, ef svo er?
Laufabrauðsgerð fellur niður hjá mér í ár. Systir mín gæti gert laufabrauð fyrir sig án þátttöku stórfjölskyldunnar.
Eru einhverjir sem halda utan um daginn eða sjá til þess að nóg sé af öllum áhöldum og öðru sem til þarf? Hverjir, ef svo er?
Nei, hver sér um sig og sín verkfæri.
Búið þið til deig sjálf eða kaupið þið það tilbúið og fletjið út? Kaupið þið útflattar kökur?
Í seinni tíð kemur hver með sínar kökur óskornar, þær eru skornar hjá systur minni og steiktar þar. Fyrir svo sem 10 árum voru kökurnar að hluta flattar út á heimili hennar jafnóðum og þær voru skornar.
Hvaða korntegundir eða hugsanlega blöndu af þeim notið þið í deigið? Hvaða önnur hráefni eru notuð?
hveiti, rúgur, heilhveiti. Blandað. Kúmen sett í sumar kökurnar.
Hverjir búa til deigið? Þekkist kynja- eða verkaskipting við að hnoða og fletja deigið? Segðu frá því, ef svo er.
Meðan deigið var gert í heimahúsi var það frekar karlmannsverk að fletja út kökurnar, þó ekki endilega.
Hvaða áhöld og annan útbúnað notar þú við laufabrauðsskurðinn? Segðu frá því og hvaða hlutverki þau gegna.
Ég nota eingöngu hníf. Flestir aðrir nota hjól og fletta upp með hníf.
Eiga eldri áhöldin sér sögu? Hafa einhver þeirra t.d. erfst á milli kynslóða? Hvaða áhöld, ef svo er? Hver átti þau fyrst?
Ég nota hvaða hníf sem er ef hann er handhægur og beittur. Um tíma hafði ég aðgang að skurðstofuhnífum sem hentuðu vel í verkið. Engir erfðagripir koma við sögu.
Hvaða munstur skerð þú helst út? Ber útskurðurinn eða munstrin sem þú notar einhver heiti? Hvaða heiti? Er eitthvað sem þér finnst að eigi ekki að skera út í laufabrauð? Hvað og hvers vegna, ef svo er?
Alltaf er fyrsta kakan með þremur samsíða línum. Eftir það fær hugmyndaflugið að ráða en engin tiltekin munstur.
Hvað ræður því helst hvað þú skerð út? Skipta hefðir máli í þessu sambandi eða hvaðan færð þú hugmyndirnar? Vilt þú nostra við útskurðinn, gera flókin mynstur eða vera fljótur vegna þess að það eru margar kökur sem þarf að skera út?
Hefðir skipta litlu máli. Ég fer bil beggja með mynstrin, reyni að gera fallegar kökur og í seinni tíð eru þær svo fáar að mér gefst tími til að nostra við hverja og eina. Áður þurfti að komast yfir fleiri kökur þegar margt var í heimili en þá tóku fleiri þátt. Unga fólkið nennir ekki að nostra við kökurnar og einn ungur maður sker alltaf þrjár samsíða línur.
Er eitthvað sem þér finnst skemmtilegra eða leiðinlegra að skera út en annað? Hvað, ef svo er? Eða er þetta kannski alveg hlutlaust?
Skemmtilegast að skera fallegar kökur.
Hvað skera aðrir út í þínum hópi? Er það á einhvern hátt frábrugðið því sem þú gerir?
Það er mjög breytilegt hvað aðrir í hópnum skera. Enginn verulega listhneygður.
Hver kenndi þér að skera út? Hefur þú kennt einhverjum útskurð? Hverjum?
Ég hef örugglega lært listina af fullorðna fólkinu, föður mínum helst. Börnin mín hafa lært þetta af að horfa á hvað aðrir gera en metnaður þeirra er ekki mikill.
Hverjir sjá um að skera út? Geta allir tekið þátt, börn líka?
Börnin verða að fá að vera með og ekki er hirt um þótt þær kökur séu ekki fallegar eða hefðbundnar. Laufabrauðshjólið ræður nokkru um hvað þau skera.
Hvaða áhöld og annað sem til þarf er notað við steikinguna? Segðu frá þeim og hvaða hlutverki þau gegna.
Kakan er lögð ofan í feitina og dýft í með spaða. Kakan er veidd upp úr með göfflum og pressuð með þar til gerðri pressu sem gerð er úr krossvið. Þessi pressun er tiltölulega nýtilkomin, tíðkaðist ekki í uppvexti mínum.
Hafa orðið einhverjar breytingar á því hvaða útbúnaður er notaður? Hvaða breytingar, ef svo er?
Pressan er ný. Laufabrauðshjólið er eldra en var ekki til í uppvexti mínum.
Upp úr hverju er brauðið steikt og hve lengi? Hvað eru búnar til margar kökur? Er afskurðurinn steiktur?
Áður var steikt úr floti, í seinni tíð úr jurtafeiti. Kökurnar eru örstutta stund ofan í feitinni og mega ekki vera lengi því að þá verða þær dökkar. Það er talið eftirsóknarvert að kökurnar séu ljósar. Áður voru gerðar 100 kökur eða svo en nú eru mörg heimili ekki nema með 20 til 40 kökur.
Er laufabrauðið pressað eftir að búið er að steikja það? Með hverju er pressað? Ef að það er ekki pressað, hvað er gert við brauðið þegar það kemur upp úr pottinum?
Laufabrauðið er pressað, sbr. svör hér að framan.
Segðu frá því hvernig brauðinu er pakkað inn og gengið frá því til geymslu.
Brauðið er sett í pappakassa og geymt á frekar köldum stað til jóla, gjarnan er sett plast yfir til að lyktin berist ekki um of í geymsluna.
Eftir hvaða reglum er laufabrauðinu skipt á milli fólks? Hvað fá menn venjulega margar kökur í sinn hlut?
Engin regla, hver borðar það sem hann vill.
Hvað tekur vinnan við laufabrauðið langan tíma, frá upphafi til enda?
Gjarnan var byrjað fyrir hádegi áður fyrr, nú er byrjað upp úr hádegi og yfirleitt er búið að skera kl. 4 eða 5. Sú hefð hefur skapast að pöntuð er pizza að skurði loknum þar sem stórfjölskyldan leggur saman í púkk og snæðir saman.
Hverjir sjá um að steikja og ganga frá kökunum? Er kynja- eða verkaskipting við þetta? Getur þú sagt frá því?
Engin verkaskipting.
Laufabrauð er mest borðað um jólin, eins og allir þekkja, en hvenær er byrjað að smakka á því?
Það smakkað daginn sem það er gert en síðan ekki fyrr en á Þorláksmessu.
Með hverju þykir þér best að borða laufabrauð?
Með smjöri og magál eða hangiketi.
Borðar þú, eða fólk sem þú þekkir, laufabrauð með einhverju sem talist gæti óhefðbundið meðlæti? Ef svo er, hvað er hér helst um að ræða?
Ég kannast ekki við það.
Hvernig kökur þykja ykkur bestar? Nefnið hráefni o.fl.
Kökur úr rúg- eða heilhveitiblöndu, gjarnan með kúmeni.
Hvað endist þinn laufabrauðsskammtur lengi? Hvað er gert við afganginn frá jólunum?
Hann endist fram yfir jól. Þetta er ekki mikið borðað á mínu heimili núna.
Hvenær og hvernig er afskurðarins neytt? Hvaða heiti þekkir þú á honum?
Afskurðurinn er borðaður á steikingardegi, ekki geymdur.
Kaupir þú tilbúið laufabrauð í búðum eða bakaríum? Frá hvaða aðila er besta brauðið að þínu mati?
Ég kaupi aldrei tilbúnar kökur en smakka stundum kökur úr bakaríum. Þær eru góðar frá Veislubakstri á Akureyri.
Hver er tilgangur þess að búa til laufabrauð, annar en hinn praktíski svo að segja? Hvaða þýðingu hefur þessi hefð fyrir þig?
Fyrst og fremst samverustund stórfjölskyldunnar.
Getur þú sagt frá laufabrauðsgerð? Þetta geta verið minningabrot, þín upplifun, hvort og með hvaða hætti hefðin hefur breyst, hvað er jákvætt, hvað er neikvætt eða annað sem kemur upp í hugann.
Við vorum mörg systkinin sem ólumst upp saman. Einhverju sinni vantaði hníf handa öllum og systur minni, líklega 5-6 ára var sagt í hálfkæringi að hún yrði bara að fara á næsta bæ og fá lánaðan hníf. Enginn tók eftir að hún hvarf og kom skömmu síðar með lánshníf. Þetta er í minnum haft.
Það var gert. Allir tóku þátt í að skera. Engir aðrir tóku þátt.
Fór laufabrauðsgerð sem þú tókst þátt í eingöngu fram á heimili þínu eða á fleiri stöðum? Hvaða stöðum?
Eingöngu á æskuheimilinu á þeim tíma en síðar höfum við systkinin gert laufabrauð saman á heimili systur minnar á Akureyri.
Hvar og hvernig kynntust foreldrar þínir þessari hefð? Nefndu einnig sveitarfélag og hvort það var í þéttbýli eða til sveita.
Faðir minn ólst upp í Eyjafirði og hefur líklega alist upp við laufabrauðsgerð. Móðir mín er úr Bolungarvík og kynntist ekki laufabrauðsgerðinni fyrr en hún kom á heimili föður míns í Hörgárdal.
Var laufabrauðið sem þú þekktir í æsku svipað því sem kallað er laufabrauð í dag? Ef ekki, gætir þú lýst brauðinu sem kallað var laufabrauð í þínu ungdæmi?
Það var samskonar laufabrauð og það sem enn tíðkast. Deigið var svipað því sem nú er hægt að fá keypt í bakaríum á Akureyri.
Býrð þú til laufabrauð í dag? Gerir þú það með fleiri en einum hópi, ef svo er? Hvaða hópum?
ÉG geri það, reyndar ekki í ár vegna Covid19. Ég geri annars laufabrauð með systur minni eins og síðustu 35 árin eða svo.
Kemur þú að gerð laufabrauðs á hverju ári eða hefur þú hugsanlega tekið pásu um lengri eða skemmri tíma? Hvers vegna?
Geri laufabrauð á hverju ári.
Er sérstakur dagur og tími tekinn frá fyrir laufabrauðið? Hvernig er hann valinn? Er gert laufabrauð á öðrum tímum árs en fyrir jólin? Ef svo er, hvenær og við hvaða tækifæri?
Dagurinn er valinn þannig að hann henti sem flestum úr stórfjölskyldunni. Alltaf í desember en ekki á neinum ákveðnum degi.
Hvaða hugmyndir hefur þú um útbreiðslu laufabrauðs í dag? Finnst þér að hún hafi farið vaxandi eða minnkandi á síðustu 20-30 árum eða stendur hún kannski í stað?
Geri mér ekki grein fyrir því en mér skilst að hefðin sé frekar að breiðast út en hitt.
Hvaða áhrif hefur COVID-19 á laufabrauðsgerð þína? Koma vídeó-símtöl á netinu, eins og t.d. á Facebook, hugsanlega við sögu? Getur þú sagt frá þessu, ef svo er?
Laufabrauðsgerð fellur niður hjá mér í ár. Systir mín gæti gert laufabrauð fyrir sig án þátttöku stórfjölskyldunnar.
Eru einhverjir sem halda utan um daginn eða sjá til þess að nóg sé af öllum áhöldum og öðru sem til þarf? Hverjir, ef svo er?
Nei, hver sér um sig og sín verkfæri.
Búið þið til deig sjálf eða kaupið þið það tilbúið og fletjið út? Kaupið þið útflattar kökur?
Í seinni tíð kemur hver með sínar kökur óskornar, þær eru skornar hjá systur minni og steiktar þar. Fyrir svo sem 10 árum voru kökurnar að hluta flattar út á heimili hennar jafnóðum og þær voru skornar.
Hvaða korntegundir eða hugsanlega blöndu af þeim notið þið í deigið? Hvaða önnur hráefni eru notuð?
hveiti, rúgur, heilhveiti. Blandað. Kúmen sett í sumar kökurnar.
Hverjir búa til deigið? Þekkist kynja- eða verkaskipting við að hnoða og fletja deigið? Segðu frá því, ef svo er.
Meðan deigið var gert í heimahúsi var það frekar karlmannsverk að fletja út kökurnar, þó ekki endilega.
Hvaða áhöld og annan útbúnað notar þú við laufabrauðsskurðinn? Segðu frá því og hvaða hlutverki þau gegna.
Ég nota eingöngu hníf. Flestir aðrir nota hjól og fletta upp með hníf.
Eiga eldri áhöldin sér sögu? Hafa einhver þeirra t.d. erfst á milli kynslóða? Hvaða áhöld, ef svo er? Hver átti þau fyrst?
Ég nota hvaða hníf sem er ef hann er handhægur og beittur. Um tíma hafði ég aðgang að skurðstofuhnífum sem hentuðu vel í verkið. Engir erfðagripir koma við sögu.
Hvaða munstur skerð þú helst út? Ber útskurðurinn eða munstrin sem þú notar einhver heiti? Hvaða heiti? Er eitthvað sem þér finnst að eigi ekki að skera út í laufabrauð? Hvað og hvers vegna, ef svo er?
Alltaf er fyrsta kakan með þremur samsíða línum. Eftir það fær hugmyndaflugið að ráða en engin tiltekin munstur.
Hvað ræður því helst hvað þú skerð út? Skipta hefðir máli í þessu sambandi eða hvaðan færð þú hugmyndirnar? Vilt þú nostra við útskurðinn, gera flókin mynstur eða vera fljótur vegna þess að það eru margar kökur sem þarf að skera út?
Hefðir skipta litlu máli. Ég fer bil beggja með mynstrin, reyni að gera fallegar kökur og í seinni tíð eru þær svo fáar að mér gefst tími til að nostra við hverja og eina. Áður þurfti að komast yfir fleiri kökur þegar margt var í heimili en þá tóku fleiri þátt. Unga fólkið nennir ekki að nostra við kökurnar og einn ungur maður sker alltaf þrjár samsíða línur.
Er eitthvað sem þér finnst skemmtilegra eða leiðinlegra að skera út en annað? Hvað, ef svo er? Eða er þetta kannski alveg hlutlaust?
Skemmtilegast að skera fallegar kökur.
Hvað skera aðrir út í þínum hópi? Er það á einhvern hátt frábrugðið því sem þú gerir?
Það er mjög breytilegt hvað aðrir í hópnum skera. Enginn verulega listhneygður.
Hver kenndi þér að skera út? Hefur þú kennt einhverjum útskurð? Hverjum?
Ég hef örugglega lært listina af fullorðna fólkinu, föður mínum helst. Börnin mín hafa lært þetta af að horfa á hvað aðrir gera en metnaður þeirra er ekki mikill.
Hverjir sjá um að skera út? Geta allir tekið þátt, börn líka?
Börnin verða að fá að vera með og ekki er hirt um þótt þær kökur séu ekki fallegar eða hefðbundnar. Laufabrauðshjólið ræður nokkru um hvað þau skera.
Hvaða áhöld og annað sem til þarf er notað við steikinguna? Segðu frá þeim og hvaða hlutverki þau gegna.
Kakan er lögð ofan í feitina og dýft í með spaða. Kakan er veidd upp úr með göfflum og pressuð með þar til gerðri pressu sem gerð er úr krossvið. Þessi pressun er tiltölulega nýtilkomin, tíðkaðist ekki í uppvexti mínum.
Hafa orðið einhverjar breytingar á því hvaða útbúnaður er notaður? Hvaða breytingar, ef svo er?
Pressan er ný. Laufabrauðshjólið er eldra en var ekki til í uppvexti mínum.
Upp úr hverju er brauðið steikt og hve lengi? Hvað eru búnar til margar kökur? Er afskurðurinn steiktur?
Áður var steikt úr floti, í seinni tíð úr jurtafeiti. Kökurnar eru örstutta stund ofan í feitinni og mega ekki vera lengi því að þá verða þær dökkar. Það er talið eftirsóknarvert að kökurnar séu ljósar. Áður voru gerðar 100 kökur eða svo en nú eru mörg heimili ekki nema með 20 til 40 kökur.
Er laufabrauðið pressað eftir að búið er að steikja það? Með hverju er pressað? Ef að það er ekki pressað, hvað er gert við brauðið þegar það kemur upp úr pottinum?
Laufabrauðið er pressað, sbr. svör hér að framan.
Segðu frá því hvernig brauðinu er pakkað inn og gengið frá því til geymslu.
Brauðið er sett í pappakassa og geymt á frekar köldum stað til jóla, gjarnan er sett plast yfir til að lyktin berist ekki um of í geymsluna.
Eftir hvaða reglum er laufabrauðinu skipt á milli fólks? Hvað fá menn venjulega margar kökur í sinn hlut?
Engin regla, hver borðar það sem hann vill.
Hvað tekur vinnan við laufabrauðið langan tíma, frá upphafi til enda?
Gjarnan var byrjað fyrir hádegi áður fyrr, nú er byrjað upp úr hádegi og yfirleitt er búið að skera kl. 4 eða 5. Sú hefð hefur skapast að pöntuð er pizza að skurði loknum þar sem stórfjölskyldan leggur saman í púkk og snæðir saman.
Hverjir sjá um að steikja og ganga frá kökunum? Er kynja- eða verkaskipting við þetta? Getur þú sagt frá því?
Engin verkaskipting.
Laufabrauð er mest borðað um jólin, eins og allir þekkja, en hvenær er byrjað að smakka á því?
Það smakkað daginn sem það er gert en síðan ekki fyrr en á Þorláksmessu.
Með hverju þykir þér best að borða laufabrauð?
Með smjöri og magál eða hangiketi.
Borðar þú, eða fólk sem þú þekkir, laufabrauð með einhverju sem talist gæti óhefðbundið meðlæti? Ef svo er, hvað er hér helst um að ræða?
Ég kannast ekki við það.
Hvernig kökur þykja ykkur bestar? Nefnið hráefni o.fl.
Kökur úr rúg- eða heilhveitiblöndu, gjarnan með kúmeni.
Hvað endist þinn laufabrauðsskammtur lengi? Hvað er gert við afganginn frá jólunum?
Hann endist fram yfir jól. Þetta er ekki mikið borðað á mínu heimili núna.
Hvenær og hvernig er afskurðarins neytt? Hvaða heiti þekkir þú á honum?
Afskurðurinn er borðaður á steikingardegi, ekki geymdur.
Kaupir þú tilbúið laufabrauð í búðum eða bakaríum? Frá hvaða aðila er besta brauðið að þínu mati?
Ég kaupi aldrei tilbúnar kökur en smakka stundum kökur úr bakaríum. Þær eru góðar frá Veislubakstri á Akureyri.
Hver er tilgangur þess að búa til laufabrauð, annar en hinn praktíski svo að segja? Hvaða þýðingu hefur þessi hefð fyrir þig?
Fyrst og fremst samverustund stórfjölskyldunnar.
Getur þú sagt frá laufabrauðsgerð? Þetta geta verið minningabrot, þín upplifun, hvort og með hvaða hætti hefðin hefur breyst, hvað er jákvætt, hvað er neikvætt eða annað sem kemur upp í hugann.
Við vorum mörg systkinin sem ólumst upp saman. Einhverju sinni vantaði hníf handa öllum og systur minni, líklega 5-6 ára var sagt í hálfkæringi að hún yrði bara að fara á næsta bæ og fá lánaðan hníf. Enginn tók eftir að hún hvarf og kom skömmu síðar með lánshníf. Þetta er í minnum haft.
Questionnaire
Record type
Keywords