Spurt er um útileiki sem heimildamenn stunduðu í bersku, leikföng, hlutverkaleiki, eltingaleiki, feluleiki, boltaleiki, parís, húla, snú snú, sippa, farartæki, útileiktæki, vetrarleiki, veiðar og söfnun.
Maí 2001. 68 svör. Tölvusett.

Skrá 101. Útileikir

Segðu frá helstu útileikjum sem þú lékst þér í á bernskuárum, orðanotkun og minnisstæðum

atvikum sem þeim tengjast. Eftirfarandi upptalning og spurningar eru þér til stuðnings við

upprifjunina.

Horn og bein.

Hvernig léku krakkar sér með horn og bein. Hvað táknar hvert bein/horn í leik, tákna þau

alltaf dýr eða eru þau látin tákna aðra hluti? Lýsið mannvirkjagerð í sambandi við leiki af

þessu tagi (fjárhús, fjós, réttir, girðingar t.d.)? Þekkjast leikir með horn og bein í nútímanum?

Gullabú og hlutverkaleikir.

Hvar og hvernig var gullabúið? Sjást e.t.v. enn merki um það? Hvað var í gullabúinu og

hvernig var leikið þar? Voru bakaðar drullukökur ? Segið frá kofum sem krakkar byggðu fyrir

gullabú eða til annarra nota. Segið frá hlutverkaleikjum (léreftsleikur, grautaleikur t.d.),

formannaleikjum, áfloga- eða bardagleikjum.

Eltingaleikir.

Einn á að "ver ´ann", ná hinum og "klukka" þá (t.d. skessuleikur, síðasti, stórfiskaleikur).

Lýstu afbrigðum sem þú þekkir, orðum og heitum svo og í öðrum hlaupaleikjum (t.d.

kapphlaupi, boðhlaupi, tiplað fyrir horn)?

Feluleikir/felingaleikir

Til eru mörg afbrigði með ýmsum nöfnum (útilegumannaleikur t.d). Hvaða leiki af þessu tagi

þekkir þú?

Boltaleikir.

Voru bæði strákar og stelpur í handbolta og fótbolta og var farið eftir ákveðnum reglum?

Segðu frá öðrum boltaleikjum (t.d. slagbolta, yfir, þakbolta, upp fyrir öllum),

veggboltaleikjum (húsbolta, enskum, dönskum t.d.) og öðum boltaþrautum (að verpa eggjum

t.d.). Hvernig var kynjaskiptingin í þeim? Manstu eftir að þeir sem ekki voru fullgildir

leikmenn (t.d. smákrakkar) fengju að vera með til málamynda en breyttu ekki gangi leiksins.

Voru þeir kallaðir eitthvað sérstakt ("sósa", "gull og silfur")?

Strikað á jörðina/steinum raðað.

Lýstu leikjum þar sem strikuð voru hólf á jörðina (stundum með tölustöfum) til að hoppa í

og/eða kasta í steinum eða hnífum. Hér má nefna París/paradís, Lús, Landaparís, Gluggaparís,

Kerlingarparís. Skýrið, gjarnan með teikningu. Hvað léku margir saman í þessum leikjum?

Gerðu krakkar parís með steinaröðum, röðuðu steinum í myndir af öðru tagi, bjuggu til

völundarhús, vörður eða annað úr grjóti? Hvar var þetta gert?

Húla, snú snú, sippa/svippa

(hvort orðið var notað), teygjutvist.? Lýstu böndum/gjörðum og afbrigðum af þessum leikjum.

Hvaða reglur giltu þegar margir voru saman að leika sér í þeim? Hvenær voru þeir helst í tísku

þar sem þú þekktir til?

Farartæki.

Áttir þú þríhjól, hlaupahjól eða reiðhjól? En hjólaskauta? Hvenær og hvernig lærðir þú að

hjóla? Voru einhver heiti á ákveðnum listum sem krakkar léku á reiðhjólum eða

hjólaskautum? Hvaða tegundum af hjólum manstu eftir? Þóttu þær misfínar?

1

Hefur þú eða einhver sem þú þekkir (barn, barnabarn t.d.) átt hjólabretti? Hvernig bretti þóttu

best, hvernig léku menn sér á hjólabrettum. Segið frá orðanotkun í sambandi við bretti, föt,

klippingu og fleiru sem tilheyrði. Voru dæmi um að stelpur lékju sér á hjólabrettum?

Segðu frá leikjum með kassabíla, kerrur eða önnur hjólatæki. Einnig með fleka, báta eða

annað sem krakkar klömbruðu saman til að fleyta sér á - eða bara fleyta - á tjörnum eða

lónum?

Útileiktæki. Sandkassar, rólur, vegasölt, klifurgrindur o.s.frv.

Hvar voru slík tæki og hvaða leikir tengdust þeim (Grýla píla t.d.)? Muna menn eftir óhöppum

í þeim? Voru notuð önnur nöfn en þessi ?

Vetrarleikir.

Bjugguð þið til snjóhús, snjókarla eða önnur mannvirki úr snjó eða ís? Lýstu þeim. Segðu frá

því sem notað var til að renna sér á veturna (skíðum, skíðasleðum, spjöldum, skautum o.þ.h.).

Lýstu leikjum á fönnum og ís eða öðru sem tengist sérstaklega vetri (jakahlaup, ferðir á

ótraustum ís, óhöpp við vetrarleiki t.d.).

Veiðar, söfnun.

Segið frá veiðum (silungar, síli, marhnútar, fiðrildi, ormar, fuglar, mýs t.d.) og veiðarfærum.

Tóku krakkar stundum lifandi dýr til að hafa sem gæludýr - síli eða fiðrildi t.d.? Hvernig var

búið um þau, ef svo var? Söfnuðu krakkar eggjum, steinum eða öðru úr náttúrunni.

Ýmislegt.

Áttir þú stultur, eða krakkar sem þú kannaðist við? Ef svo var, hver smíðaði þær og hvernig

léku krakkar sér á stultum? Gerðu krakkar stultur úr dósum t.d.?

Hvaða úrtöluþulur voru notaðar til að ákveða hver ætti að "ver'ann" eða byrja (t.d. Ugla sat á

kvisti, gekk ég upp á eina brú)? Skráðu allar þulur sem þú manst.Voru notaðar aðrar aðferðir

til að velja (prik í greip t.d.)?

Hvernig mynduðust hóparnir sem léku sér saman (skólafélagar, nágrannar, frændur t.d.)?

Voru það alltaf sömu krakkarnir sem voru foringjar og réðu? Voru einhverjir sem fengu ekki

að vera með þó að þeir vildu, voru lagðir í einelti eða hafðir útundan í leiknum? Voru menn

tapsárir, fóru í fýlu eða fóru að gráta ef þeir töpuðu?

Segið frá reglum um útivistartíma og útsjónarsemi til að komast framhjá þeim,

prakkarastrikum (t.d. að leika drauga, gera bjölluat, símaat) eða öðru af þessu tagi.

2